Yazar : Ayrıntı Yayınları

İbni Haldun : Tarih Biliminin Doğuşu-Yves Lacoste Hak etiği ilgiyi ne Doğu’da ne de Batı’da gören, 14. yüzyılda yaşamış Arap düşünür I·bni Haldun’un önemini A. Toynbe şu sözlerle dile getiriyor: “I·bni Haldun öyle bir tarih felsefesi tasarlamıs¸ ve ortaya koymus¸tur ki, bugüne kadar hiçbir yetenek, hiçbir dönemde, hiçbir ülkede böylesine büyük bit yapıt yaratamamıs¸tır. ” I·bni Haldun’un, tarihin bilim olarak dogˆus¸unu simgeleyen yapıtı Mukadime, Ortaçagˆ Arap uygarlıgˆının sönmeye yüz tutugˆu bir sırada kaleme alındığından, İbni Haldun’u ve düşüncelerini dogˆrudan izleyen bir akım ortaya çıkmadığı gibi, bu düs¸ünce daha sonraki yüzyılarda unutulmaya yüz tutu. Yakın tarihte yeniden keşfedilen I·bni Haldun’un tarih biliminin kurucuları arasında sayıp hakını teslim etmekle kalmayıp, düşüncesinin de derinlerine inme çabasına girersek, yalnızca geçmişin olaylarından ve düşüncelerinden dersler çıkarmakla kalmayacak aynı zamanda bugünümüzü anlamaya ve gelecegˆi kurtarmaya adım atmış da olacağız. I·bni Haldun, 14. yüzyılda toplumların iktisadi, sosyal ve siyasi kos¸ularının bilimsel bir çözümlemesini yaparken, bir takım temel tarihsel sorunları ortaya koyuyordu. Ortaçagˆ’a ilis¸kin yapıları, iktisadi, toplumsal ve siyasal evrimi yavas¸latan ya da engeleyen yapıları betimliyordu. İşte bu gecikme, yabancı güçlerin etkileriyle birles¸erek birkaç yüzyıl sonra sömürgeciligˆi olanaklı kılacak, sömürgecilik de azgelis¸mis¸lik olgusunun ortaya çıkıs¸ını getirecekti. I·bni Haldun, Kuzey Afrika tarihini yüzyılar boyunca kesintiye ugˆratan siyasal (daha sonra iktisadi ve toplumsal) bas¸arısızlıklar dizisini son derece yöntemli bir biçimde irdeleyen ve durgunluk nedenlerini bir tanrısalıkta ya da dıs¸ güçlerin etkisinde degˆil, yas¸adıgˆı toplumun iç yapısında arayan bir düşünür oldu. Onun tarih anlayıs¸ı, Avrupa’da iktisadi ve toplumsal alanlarda yürütülen aras¸tırmalar sayesinde ancak XIX. yüzyılın sonuna dogˆru gelis¸ecekti. Ancak Aziz Augustinus, Machiaveli ya da Montesquieu ile kıyaslanabilecek bir düşünür olan I·bni Haldun’un yapıtını, yas¸adıgˆımız dönemin sorunlarıyla bağlantılandırıp bugünün kavramlarıyla ele almak, onun düs¸üncesini as¸ırı ölçüde modernles¸tirmek ya da çarpıtmak değil, tam tersine onun düs¸üncesinin gerçek zenginligˆini ortaya çıkarmaktan. Yves Lacoste da İbni Haldun’da bu yoldan ilerliyor.